Jeśli jesteś artystą (fotografem, grafikiem, architektem, malarzem…) pewnie niejednokrotnie zastanawiałeś się, czy przysługują Ci prawa autorskie do utworów*, które stworzyłeś w ramach stosunku pracy.
* UTWÓR – każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, symbolem matematycznym, znakiem graficznym, utwory plastyczne, fotograficzne, architektoniczne, muzyczne, sceniczne, audiowizualne.
Jeśli jesteś szerzej zainteresowany tą tematyką zajrzyj do art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych .
Podział praw autorskich.
Kluczowy dla wyjaśnienia, czy i jakie prawa autorskie Ci przysługują do utworów, które stworzyłeś w ramach stosunku pracy, jest podział praw autorskich na osobiste prawa autorskie i majątkowe prawa autorskie.
Czym są osobiste prawa autorskie?
Można powiedzieć, że jest to więź łącząca twórcę z jego utworem o charakterze emocjonalnym. Osobiste prawa autorskie są nierozerwalnie związane z twórcą utworu. Ponadto prawa te nie podlegają zbyciu i nie można się ich zrzec. Jednak mimo to pracodawcy uciekają się do postanowień umownych, które pozbawiają autorów ich wykonywania, poprzez zamieszczanie w umowie postanowień zobowiązujących twórcę do nie wykonywania osobistych praw autorskich. O tym, czy takie postanowienie jest zgodne z prawem zajmę się w kolejnym wpisie.
Warto zauważyć, że są to prawa nieograniczone czasowo. Oznacza to, że autor na zawsze pozostaje twórcą swojego dzieła, nawet po swojej śmierci.
Celem osobistych praw autorskich jest to, aby dany utwór kojarzony był z konkretną osobą (autorem).
Co chroni osobiste prawo autorskie?
Osobiste prawo autorskie chroni w szczególności:
- prawo do autorstwa utworu,
- prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
- prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
- prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Poniżej (dla zainteresowanych) charakterystyka powyższych praw.
Co oznacza prawo do autorstwa utworu?
Prawo do autorstwa utworu oznacza, że autor ma prawo łączyć swoje nazwisko z tytułem, treścią i formą stworzonego przez siebie dzieła.
UWAGA! Autor ma także prawo żądać, aby jego nazwisko nie było pomijane!
Co oznacza prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo?
Oznacza ono, że autor ma wyłączne prawo zdecydować, czy chce oznaczyć utwór swoim nazwiskiem bądź pseudonimem, czy chce go udostępnić anonimowo. Decyzja autora jest wiążąca dla innych osób (wyrok SN z dnia 21.03.2014r., sygn. akt IV CSK 407/13).
UWAGA! W praktyce istnieje domniemanie, że autor chce, aby jego dzieło zostało oznaczone jego imieniem i nazwiskiem bądź pseudonimem. Natomiast, jeśli autor chce, aby dzieło zostało rozpowszechnione anonimowo, wówczas konieczne jest jego wyraźne oświadczenie woli! (wyrok SA w Krakowie z dnia 29.10.1997r., sygn. akt I ACa 477/97)
UWAGA! Pracodawca (a także każdy inny eksploatujący) jest zobowiązany umieścić dane autora zarówno na utworze, jak i na wszystkich dokumentach z nim związanych!
W doktrynie wskazuje się jednak, że prawo to może ulec ograniczeniu w przypadku materiałów reklamowych, w sytuacji, gdy umieszczenie tych danych jest utrudnione bądź niemożliwe, jednakże bezwzględnym wymaganiem jest wówczas uzyskanie zgody twórcy! (wyrok SN z dnia 21.03.2014r., sygn. akt IV CSK 407/13)
Co oznacza prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania (prawo do integralności)?
Oznacza ono, że pełne prawo do decydowania o treści i formie swojego dzieła, nawet w sytuacji, gdy np. dzieło zostało sprzedane i kupujący posiada całość majątkowych praw autorskich, należy do twórcy. W sytuacji pojawienia się następcy prawnego (w naszym przypadku kupującego) zmiany
w utworze mogą być dokonywane tylko i wyłącznie za zgodą twórcy.
w utworze mogą być dokonywane tylko i wyłącznie za zgodą twórcy.
UWAGA! Ingerencja osób trzecich jest dopuszczalna po spełnieniu jednocześnie 2 warunków:
1. zamiany spowodowane są oczywistą koniecznością,
2. twórca nie miałby słusznej podstawy się im sprzeciwić (art. 49 ust. 2 ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych ).
Co oznacza prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności?
Oznacza ono, że tylko twórca ma prawo zdecydować, czy powinien on zostać udostępniony publicznie.
UWAGA! Pierwsze udostępnienie dzieła, dokonane zgodnie z wolą twórcy, powoduje wyczerpanie tego prawa. Od tego czasu utwór funkcjonuje w społeczeństwie, co skutkuje ograniczeniem możliwości nadzoru autora nad sposobem korzystania z niego.
Co oznacza prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu?
Oznacza ono prawo do kontrolowania sposobu wykorzystywania dzieła, co do zasady, przed jego wprowadzeniem do obrotu. Celem niniejszego wpisu nie jest jednak dogłębna analiza osobistych praw autorskich, zatem jeśli jesteś szerzej zainteresowany tematyką prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu polecam zajrzeć do art. 49 oraz 60 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych .
Zachęcam do śledzenia mojego bloga. Już wkrótce kolejne części cyklu poświęcone m.in. majątkowym prawom autorskim, utworze pracowniczym, zgodności z prawem umieszczania w umowach zobowiązania do nie wykonywania osobistych praw majątkowych przez twórców, a także kwestii publikacji utworów stworzonych w ramach stosunku pracy w portfolio.
Luiza Szmyt
Jestem prawniczką. Specjalizuję się w prawie pracy. W wolnym czasie czytam dobre książki, podróżuję i (próbuję) gotować. Chcę pokazać Ci, że prawo nie musi być niezrozumiałym ciągiem liter.